طراحی سیستم آموزشی ؛ معرفی چالش ها

شاید هر لحظه از زندگی ما در دنیا و تجربه‌هایمان را بتوان به عنوان یک درس در نظر گرفت و دنیا را یک سیستم آموزشی بزرگ دانست. همانطور که دنیا به ما می‌آموزد، همیشه سعی کرده‌ایم راهی درست و مناسب برای انتقال دانسته‌های خودمان به دیگران پیدا کنیم.

به خصوص در دهه‌های گذشته و با پیشرفت روزافزون علم در همه‌ی زمینه‌ها، طراحی سیستم آموزشی به یک چالش بدل شده است. شاید در ابتدای راه بررسی طراحی یک سیستم آموزش مجازی و کاربرد گیمیفیکیشن در آن، بهتر باشد بدانیم که به چه چیزی طراحی سیستم آموزشی می‌گویند و در مسیر آن چه چالش‌هایی وجود دارد.

دنیا یک سیستم آموزشی است

کمی، فقط کمی به رفتار خودتان وقتی اولین بار با یک دستگاه جدید آشنا می‌شوید توجه کنید. کمتر پیش می‌آید، همانطور که تولید کننده انتظار دارد، سراغ بروشور آموزشی این دستگاه برویم. در عوض درست مثل کودکی که یک اسباب بازی جدید پیدا کرده سعی می‌کنیم تا حتی با اشتباهات فراوان، طرز کار دستگاه را بفهمیم.

باید بگوییم که تجربه‌ی مستقیم اثر بخش هست. اما همیشه نمی‌توان از آن استفاده کرد. کودکی را تصور کنید که برای بار اول به بخاری دست می‌زند و یا تصور کنید بدون هیچ تجربه‌ای در رانندگی، شروع به راندن ماشین در اتوبان کنیم. در همه‌ی این موارد ما یاد می‌گیریم. اما عواقب آن به ما صدمه می‌زند. حتی اگر بتوانیم یاد بگیریم، این راه، راه مناسب برای به دست آوردن مهارت نیست و دانش حاصل از آن هم ناقص خواهد بود.

طراحی سیستم آموزشی چیست؟

به بیان ساده، طراحی سیستم آموزشی فرایند سامان‌دهی و چیدمان روند آموزشی به گونه‌ای است که یادگیری به صورت امن، مطمئن، کامل و بسیار سریع تر نسبت به هر راه دیگری رخ دهد. این چالش در حرف راحت است. تا بوده افراد حرفه‌ای و فوق‌العاده با تجربه، راه‌هایی برای رسیدن به هنر آموزش، بر اساس بینش و استعداد پیدا کرده‌اند.

اما انتقال این راه به دیگران مشکل است. تکنولوژی آموزشی هم بر اساس تحقیقات کنترل شده اصول فوق‌العاده‌ای را به وجود آورده است. اما از سویی دیگر، نشان داده که تا چه میزان دانسته‌هایمان درباره این که افراد چگونه یاد می‌گیرند، ناقص است.

درست ماهی گرفتن را یاد بدهید.

هیچ کس نمی‌تواند جای دیگری یاد بگیرد. اما می‌تواند فرایند یادگیری را برای آن‌ها، آسان‌تر کند. درست بودن چیزی که فرد یاد گرفته‌است و لذتی که در فرایند یادگیری تجربه کرده، معیاری برای سنجش کار آن فرد خواهد بود. این که فرد به خاطر طراحی ما، توانایی و علاقه‌ای برای ادامه‌ی یادگیری دارد هم بسیار مهم است. این هدف شاید جزو مهم‌ترین اهداف باشد.

اگر در راه فرد را برای کشف رازها و تجربه‌های ناب مسیر راهنمایی نکنیم، تنها مانند یک سرویس مدرسه عمل کرده‌ایم که او را به مقصد رسانده و بعد از آن فرد به تنهایی و بدون کمک ما نمی‌تواند آن تجربه را تکرار کند. پس نه تنها نباید به جای ماهی‌گیری یاد دادن به افراد، به آن‌ها ماهی داد، بلکه باید تجربه‌ی درست ماهی گرفتن را به آن‌ها یاد داد.  تعریف طراحی سیستم آموزشی راحت است اما خود آن حتی برای کارآزموده‌ترین افراد هم چالش بر انگیز است.

مخصوصا در دنیای امروز و با حجم اطلاعاتی که هر ثانیه به روز می شود، طراحی بیشتر شبیه به دست و پا زدن در باتلاق است. به جای تجربه‌های یادگیری کاملاً شخصی سازی شده و پویا که فناوری روز در اختیار ما می‌گذارد، طیف وسیعی از ارائه‌های غیر شخصی، متمرکز بر محتوا، شبه تعاملی و خسته کننده را می‌بینیم.

در یک اختلاف آشکار با گذشته‌ی نه چندان دور، رسانه‌های ارتباطی، ظرفیت بیشتری پیدا کرده‌اند. علم گستره وسیع‌تری دارد و منابع اطلاعات نیز بیشتر و بهتر قابل دسترس اند. در حالی که هدف طراحی آموزشی ثابت باقی مانده است، اما نه ابزار و نه انتظارات مانند قبل نیست. در مورد ابزار می‌توان به امکان بهتر برای پخش ویدئو، قابلیت متحرک سازی تصاویر، درک از دستورات صوتی، و ارتباط با موبایل‌ها اشاره کرد. این قابلیت‌ها هیجان‌انگیز و در عین حال بسیار مبهم هستند.

در مورد انتظارات بایستی گفت که در بسیاری از کشورهای دنیا، نه تنها فرض ما بر این است که در یک زمینه‌ی خاص اطلاعات به رایگان موجود است، بلکه انتظار داریم تا به سرعت و راحتی هر چه تمام تر به این اطلاعات دسترسی پیدا کنیم.

اگر اطلاعات مورد نیاز خود را از یک منبع به دست نیاوریم، به راحتی به دنبال منبع دیگری می‌گردیم. شاید حتی به محتوای سطح پایین‌تری دسترسی پیدا کنیم، اما نیازمان را با سرعت و با رضایت تمام برآورده کرده‌ایم. حتی اگر یک منبع با سرعت کمی به دست ما برسد، احساس می‌کنیم که به ما بی‌احترامی شده است.

به همین صورت اگر خیلی زود با یک ارائه و آموزش الکترونیکی درگیر نشویم و برایمان جذاب نباشد، یا مناسب نیازهای ما نباشد، جای دیگری را به دنبال آن می‌گردیم و یا حتی در حرکتی بسیار عجیب، موضوع را رها می‌کنیم و به دنبال بحث دیگری می‌گردیم.

گیمیفیکیشن به عنوان یک راه حل

درباره نقش گیمیفیکیشن در آموزش در آینده بیشتر توضیح خواهیم داد. اما باید بگوییم که هر ساله میزان قابل توجهی هزینه فکر و مالی صرف ایجاد چندین اپلیکیشن موفق آموزشی می‌شود. برای رسیدن به این هدف، طراحان نه تنها بایستی با پیچیدگی ذاتی ذهن انسان دست و پنجه نرم کنند، بلکه باید طراحی را با رفتارها، نیازها، و انتظارات امروزی هماهنگ کنند.

هنگامی که از تمام این خطرات و چالش‌ها آگاه بودیم، طراحی محصولات آموزشی آسان خواهد بود. همین نقطه حساس یکی از جاهایی است که ابزار گیمیفیکیشن در آموزش به کمک ما می‌آید. گیمیفیکیشن مجموعه‌ای از علوم روانشناسی، رفتاری، و شناختی را شامل می‌شود. این ابزار، برای طراحی انسان محور است که کلیدی است برای رد شدن از تمام خطرات و چالش‌هایی که شرح داده شد.