قانون یرکس-دادسون از پنالتی باجو و نظریه تچان تا گیمیفیکیشن و چیکسنت میهای!

تصور کنید در حال انجام پروژه‌ای هستید و همکارتان می‌گوید: “وای من استرس دارم و این عالیه” یا “خیلی خوشحالم که اضطراب دارم” مطمئنا بسیار تعجب می‌کنید و احتمالا به این نتیجه می‌رسید که این اصلا معنی استرس را نمی‌داند! اما واقعیت این است که در مورد استرس، رازی وجود دارد که این همکارتان از آن باخبر است! اسم این راز قانون یرکس-دادسون است.

واکنش ما به استرس

احتمالا همه‌ی شما استرس را به عنوان یک دشمن خونین می‌شناسید و همیشه سعی می‌کنید تا جایی که ممکن است از زندگیتان حذفش کنید. چون آن را عامل بدبختی و شکست ها می‌دانید! اما در این مقاله می‌خواهم راجع به این راز صحبت کنم که استرس آنقدرها هم بد نیست و باید از داشتنش خوشحال باشید و حتی شما خیلی از موفقیت‌هایتان را مدیونش هستید! و اینکه چطور استرس را به عنوان یک سلاح مخفی رو کنید و در انجام پروژه‌ها و کارهای مختلف بهترین خودتان باشید.

ذهنیت ما راجع به استرس

 در اولین قدم باید ذهنیت خود را نسبت به استرس عوض کنید. جالب است بدانید تحقیقی در زمینه‌ی استرس در امریکا روی سی هزار بزرگسال به مدت هشت سال انجام شد که نتایجش همه را شگفت زده کرد. نتایج نشان داد که کسانی که استرس را به عنوان یک عامل مثبت می‌دانند و دید مثبتی به آن دارند، عمر طولانی‌تری نسبت به کسانی که استرس را عاملی مخرب و نابودکننده می‌شناسند، دارند.

روانشناسان به این نتیجه رسیدند که در واقع تاثیر دیدگاه منفی انسان‌ها نسبت به استرس چندین برابر خطرناک تر از تاثیر خود استرس بر زندگی است. پس اولین کاری که باید بکنیم این است که دیگر به استرس اینقدر بدبین نباشیم و سعی کنیم با این دشمن خونین صلح برقرار کنیم و کم کم رابطه دوستی داشته باشیم.

استرس چگونه به ما کمک می کند؟

این دو موقعیت را در نظر بگیرید.

موقعیت اول: پروژه‌ای دارید که برایتان چالش برانگیز است و ددلاین مشخصی دارد. ابتدا ممکن است کمی برایتان وحشتناک باشد. اما در این مدت کم، شما پروژه‌ای آماده می‌کنید که یکی از بهترین‌ها می‌شود.

موقعیت دوم: پروژه‌ای دارید که چالش چندانی برای انجامش ندارید و زمان زیادی هم دارید ولی در نهایت آنطور که باید نمی‌توانید انجامش دهید و در نهایت کپی کاری می‌کنید و یا در حد یک کار معمولی ارائه می‌دهید.

در موقعیت اول چه اتفاقی افتاد که شما توانستید نهایت توان خود را به کار ببرید و کاری عالی ارائه دهید؟ بله درست حدس زدید! استرس! همان سلاح مخفی! در واقع اضطراب و تنشی که شما برای انجام پروژه داشتید به عنوان موتور محرکه عمل کرده است. یعنی در این شرایط پرفشار کاری، شما به نقطه اوج عملکرد خود رسیدید و توانستید بهترین خودتان باشید.

این موضوع از نظر علمی هم ثابت شده‌است. اینجا باید دو روانشناس را به شما معرفی کنم به نام‌های رابرت یرکس و جان دادسون. این دو روانشناس در سال ۱۹۰۸ آزمایش جالبی انجام دادند که نهایتا منجر به قانون یرکس-دادسون شد. آن‌ها مسیر مارپیچی برای تعدادی موش در نظر گرفتند و متوجه شدند که وقتی به موش‌ها شوک الکتریکی می دهند، موش ها مسیر را تا انتها به پایان می‌رسانند.

اما وقتی شدت شوک را بیشتر می‌کنند، موش‌ها سراسیمه دنبال راه فرارند و حتی نمی‌توانند مسیر را تا انتها طی کنند. از این آزمایش نتیجه گرفتند که عملکرد و انگیختگی رابطه مستقیمی دارند اما تا یک حد معینی. موش‌ها با وجود شوک خفیف سریع مسیر را تمام کردند اما وقتی درجه‌ی شوک از یک حدی فراتر رفت عملکرد موش‌ها بسیار کاهش پیدا کرد.

توضیح منحنی 

طبق این آزمایش این دو روانشناس قانونی معرفی کردند به نام قانون یرکس-دادسون. این قانون می‌گوید که با افزایش برانگیختگی ذهنی تا میزانی مشخص، عملکرد ما به نقطه اوج خود می‌رسد. برای درک بهتر این قانون بهتر است نگاهی به منحنی U وارونه بیندازیم.

 

این منحنی سه بخش دارد که می‌تواند نشانگر سه نوع برخورد متفاوت ما در مواجه با یک پروژه کاری یا درسی یا هرچیز دیگری باشد.

قسمت اول منحنی جاییست که عملکرد ما در پایین ترین حد قرار دارد. برای انجام پروژه فشاری روی خود حس نمی‌کنیم. بسیار بی‌انگیزه، کم‌انرژی، کم‌شور و حرارت و بی حوصله هستیم. تمرکزی نداریم و مدام از این شاخه به آن شاخه می‌پریم.

قسمت وسط همانطور که می‌بینید جاییست که عملکرد به بالاترین حد خود رسیده است. کی این اتفاق می‌افتد؟ زمانی که برای انجام پروژه ای استرس داریم و فشار کاری آن را روی خود حس می‌کنیم البته کوتاه. در واقع این استرس همان نیروی محرکه است که ما را به جلو هول می‌دهد.

استرسی که مثبت است و کوتاه‌مدت که حتی سیستم ایمنی ما را بالا می‌برد، ما را اجتماعی‌تر می‌کند و یادگیری را بهبود می‌بخشد. اینجا جاییست که سطح انگیختگی ما به نقطه‌ای که می‌باید، رسیده و ما در بهترین حالت عملکردی خود قرار داریم. اینجا جاییست که خیلی از کارهای ارزشمند تولید می‌شود. جایی که ما چنان غرق کار می‌شویم که زمان را گم می‌کنیم و تمام تمرکز و توجه مان درگیر کار می‌شود و کار به یک تجربه لذت بخش تبدیل می‌شود.

بخش سوم وقتی اتفاق می‌افتد که ما استرسی که لازم است را داریم اما نمی‌توانیم مدیریتش کنیم و کنترل از دستمان خارج می‌شود و دچار اضطراب بیش از حد می‌شویم و حتی ممکن است دچار پنیک شویم. کاری که در این وضعیت می‌کنیم بدون تمرکز لازم است و هیچ ارزشی ندارد و احتمالا درنهایت به کپی کاری یا ارائه یک پروژه معمولی راضی می‌شویم. دقیقا مثل همان موش‌ها که وقتی شوک زیاد را حس کردند، سرگردان و سراسیمه دنبال راه فرار از موقعیت بودند و فقط دور خودشان می‌چرخیدند.

چند مثال  دیگر از قانون یرکس-دادسون

در کلاس درس برای بالا نگه داشتن سطح عملکرد دانش آموزان معلمان باید کمی تنش در کلاس ایجاد کنند. البته مدیریت کردن این نوع تنش و فشار در کلاس بسیار مهم است. مثلا آزمون و یا تکالیفی که به دانش آموزان داده می‌شود نباید آنقدر پیچیده باشد که دانش آموزان دچار استرس و اضطراب بیش از حد شوند و اصلا نتوانند از یادگیری‌هایشان استفاده کنند و یا خیلی خیلی ساده باشد که دانش آموزان درگیر هیچ نوع چالشی نشوند و بسیار بی انگیزه و بی انرژی باشند.

بازیکنی که باید در مسابقه استرسش‌ را کنترل کند. قطعا در همه‌ی مسابقات استرس و اضطراب وجود دارد چه برای تماشاگران چه برای بازیکنان. مثلا در فینال یک تورنمنت فوتبال در زمان زدن پنالتی‌ها. اگر بازیکنی که پشت توپ می‌ایستد بتواند انگیختگی را در سطح مناسب کنترل کند، ضربه را با قدرت مناسب وارد چارچوب می کند.

اما اگر سطح استرس و انگیختگی‌اش، از حدی فراتر برود دیگر تمرکز لازم را ندارد و امکان دارد ضربه‌اش بسیار آرام یا حتی در چارچوب نباشد ( مثل روبرتو باجو در فینال جام جهانی ۱۹۹۴).

ورزشکارانی که در مسابقات فراتر یا بسیار پایینتر از حد انتظار ظاهر می‌شوند. ورزشکارانی که می‌توانند در مسابقات سطح انگیختگی را تا حد لازم کنترل کنند بهترین عملکرد را دارند و بهترین رکورد خود را به جا می‌گذارند. البته در نقطه مقابل کسانی هستند که امید زیادی به کسب نتیجه دارند اما به علت تنش بیش از حد بسیار ضعیف عمل می‌کنند.

حالا برای اینکه از این سلاح مخفی استفاده کنیم باید حواسمان به این موارد باشد.

یکی از این موارد این است که سطح مهارت خود را بالا نگه داریم. هر چقدر مهارت  و توانایی ما بالاتر باشد، عملکرد بهتری هم خواهیم داشت. کسی که اصلا آمادگی و دانش و مهارت کافی برای انجام پروژه‌ای ندارد، قطعا در شرایط فشار کاری هم هیچ بازدهی ندارد. پس سعی کنیم برای انجام کارها مهارت‌های لازم را کسب کنیم و یا همیشه خود را با اطلاعات و مهارت های جدید درگیر کنیم.

مورد بعدی اعتماد به نفس است. کسانی که به توانایی‌ها و مهارت‌هایشان اعتماد دارند، اضطراب و تنش را بهتر کنترل می‌کنند.

کاری که انجام می‌دهیم نباید پیچیدگی خیلی بالایی داشته باشد و از طرف دیگر نباید خیلی ساده باشد. تسکی که ما را به چالش نکشد، سطح انگیختگی ما را تغییر نمی‌دهد.

برای کارمان ددلاین تعریف کنیم. ما خیلی وقت‌ها بهترین پروژه‌ها را زمانی ارائه می‌کنیم که زمان کمی برای انجامش داریم در واقع همین نوعی چالش برای ماست. در کتاب کار عمیق، نیوپورت به این اشاره می‌کند که اگر می‌خواهیم بهترین خودمان باشیم و خالق اثرهای با ارزش باشیم ددلاین مشخصی باید داشته باشیم.

حتی این ددلاین باید کوتاه‌تر از زمانی باشد که معمولا برای انجام آن کار لازم داریم. طبق تحقیقی که انجام شده، انسان‌هایی که برای انجام کاری نهایت توان خود را به کار می‌برند و بهترین عملکرد خود را دارند بسیار خوشحال‌تر و راضی‌تر هستند.

قانون یرکس-دادسون و گیمیفیکیشن

خب این قانون در گیمیفیکیشن چه کمکی به ما می‌تواند بکند؟ همانطور که می‌دانید یکی از نظریات مهم که به رشد گیمیفیکیشن کمک زیادی کرد نظریه Flow بود که توسط روانشناس روسی مطرح شد.(کسی که تلفظ نامش را هنوز ایرانی ها بلد نیستند!).

شباهت زیادی بین قانون قانون یرکس-دادسون و نظریه Flow که به فارسی تچان ترجمه شده‌است وجود دارد. خلاصه صحبت آقای چیکسنت میهای این است که برای وجود حالت تچان نیاز است که سطح چالشی بودن کار با مهارت فرد متناسب باشد اگر فردی کاری انجام دهد که چالش کمی برای وی داشته باشد به زودی خسته می‌شود و اگر کار زیادی چالشی باشد عصبی می‌شود مثل موش‌های آزمایش بالا.

وقتی به قانون یرکس-دادسون و نظریه تچان نگاه می‌کنید شباهت‌های زیادی می‌بینید. در اینجا ما صرفا راجع به گیمیفیکیشن درآموزش صحبت می‌کنیم. پس اجازه بدهید خیلی صریح چیزی به شما بگویم که قبلا نمی‌دانستید! شاید راجع به چیکسنت میهای چیزهای زیادی شنیده باشید اینکه وی اولین مهندسی شادی دنیاست اینکه عمیقا تجت تاثیر یونگ بوده است یا هرچیز دیگری اما این انسان بزرگ یک صحبت جالب داشته است که کمتر راجع به آن در منابع فارسی صحبت شده است!

adaptive learning چیست و چگونه به قانون یرکس-دادسون مربوط می‌شود؟

وی گفته است برای اینکه یک نفر بتواند در بهینه‌ترین حالت آموزش ببیند باید فراموش کند که آموزش می‌بیند! و تنها حالت این مورد، تچان است! وقتی از دید تکنولوژی آموزشی، به این صحبت‌ها و همچنین قانون یرکس-دادسون نگاه می‌کنیم یک کلمه خود را فریاد می‌زند و آن هم”Adaptive Learning” است.

اداپتیو لرنینگ می‌گوید که بر اساس سطح دانش هرکسی باید به وی آموزش داد و سختی تکالیف و نحوه آموزش به آن فرد کاملا منطبق بر سطح دانش وی باشد.

اگر بخواهیم به اداپتیو لرنینگ نگاه دقیق‌تری داشته باشیم باید بگوییم که هر مدرس باید برای دانش‌آموزانش مطالبی که دقیقا بهینه ترین حالت برای آن فرد است بفرستد. در این متد آموزشی الگوریتم‌های کامپیوتری تشخیص می‌دهند که نیاز محصل چیست و متناسب با آن مطالب جدید را نشان وی می‌دهند.

جمع بندی

اگر بتوانیم رفتار دانش‌آموز را و سطح دانشش را با کمک دنیای کامپیوتر بدانیم و متناسب با آن برای وی مطالب آموزشی را ارسال کنیم می‌توانیم از کامپیوتر به عنوان ابزار ترغیب وی استفاده کنیم! چیزی که به آن کپتولوژی می‌گویند! و بتوانیم با استفاده از قانون یرکس-دادسون کاری کنیم که برای فراگیر یک چالش ایجاد شود و استرس مفید داشته باشد احتمال اینکه وی به تچان برسد بسیار زیاد می‌شود. و این یعنی قله یادگیری!

همچنین خواندن مطالعات زیر به شما توصیه می شود:

• مطالعات وایت هال
• درماندگی آموخته شده
• آزمایش پولیوی
• گیمیفیکیشن سیاه و آلبرت کوچولو
• اثر زیگارنیک